Uditheism [076B]

Utangulizi

Imani na mfumo wa kanisa lililojulikana kwa jina la The Worldwide Church of God (WCG) uliendelezwa kwenye zama za karne ya 20 kwa kutumia mahubiri na maongozi ya Herbert Armstrong. Yeye pamoja na wahudumu wenzake waliosaidiana-naye waliendeleza mafundisho yanayosema kwamba asili ya Mungu ni ya Kiditheist na wakaliekeza Kanisa la Mungu kwenye mafundisho haya ya uwongo, na wale waliobakia kuwa ni masalia ya Kanisa hili la WCG siku hizi hawaendelezi tena kabisa kile ambacho ndicho asili ya imani hii ya Kiditheism na kujua jinsi imani hii ilivyoathiri uelewa au fikra zao juu ya Mungu, na ukweli ulioko kwenye Maandiko Matakatifu. Walianzisha maundisho mengi ya uwongo yanayosema kuwa viumbe wawili wenye hadhi na uweza sawa, au wakio katika mwonekano wa kila mmoja peke yake. Yaani viumbe kamili kila mmoja wao, walio kwenye familia ya Mungu walijadiliana siku nyingi zilizopita za kihistoria na wawakubaliana kwamba mmoja wao akubali kuwa na cheo cha uwana au mtoto wa huyu mwingine na ili kwamba atolewe sadaka ya ondoleo ya dhambi za wanadamu, na kwamba Mungu hajafanyika kuwa “Baba” hadi pale Kristo, Mwanawake, alipozaliwa na mwanamke fundisho hili ni la uwongo wa dhahiri kabisa, na linaleta mkanganyiko wa Maandiko Matakatifu.

Teolojia unyofundisha Asili ya Mungu kwenye Biblia na kwenye Makanisa ya Mungu vimeendelea kuwa ni msisitizo juu ya Mungu mmoja au Uunitariani kwa kipindi cha Milenia Mbili zote hadi sasa.

Uwepo wa Kristo huko nyuma kabla ya kuzaliwa kwake umekuwa ni jambo linaloaminiwa kwenye makanisa na jamii zote za makanisa. Wa Unitariani wenye Itikadi Kali wameanza kujitokeza ama kuchipuka, kama kina Anthony Buzzard kutoka kwenye Makao Makuu ya Kanisa la Mungu yaliyoko huko Marekani (soma jarida la Uwepo Kabla wa Yesu Kristo (Na. 243) [The Pre-existence of Jesus Christ (No. 243)].

Inaeleweka kwamba Kristo alipewa mwili wake wa kiroho kwa kutii wake Mungu na akaonekana kwenye mwili wa kibinadamu kwa kutungishwa mimba tumboni mwa Mariamu sawa na ilivyotabiriwa ili kizaliwe kiumbe kitakachoweza kutuokoa. Hili lilionekana kuwa ni fundisho kuu la msingi kwenye kitabu cha Wafilipi 2:6-11 inaposema kwamba ambaye yeye mwanzo alikuwa yuna namna ya Mungu, naye hakuona kule kuwa sawa na Mungu kuwa ni kitu cha kushikamana nacho; bali alijifanya kuwa hana utukufu, akatwaa namna ya mtumwa, akawa ana mfano wa wanadamu; tena, alipoonekana ana umbo kama mwanadamu, alijinyenyekeza akawa mtii hata mauti, naam, mauti ya msalaba.

Kwa kupitia tendo hili, basi alifanyika kuwa Monogenes Theos, au aliyezaliwa na mamlaka ya Kimungu, na uweza wote wa kuwaokoa wanadamu wote.

Waamini Utatu au Watrinitariani wamekuwa kilamara wakitafuta jinsi ya kuandika tena andiko hili ili kulifanya lionekane na kusomeka kuwa alikuwa yu sawa kabisa na Mungu na kwa ajili hii lilitafsiriwa kimakosa lakini kwa makusudi kwenye nakala ya Tafsiri ya Mfalme Yakobo (KJV) kuwa: alidhani sio unyang’anyi kuwa sawa na Mungu. Makosa haya yalitanguliwa na mpenyezo wa imani na ibada za kumuabudu mungumke Easter au Ishtar, na kuingizwa kwa mafundisho ya mungu Attis na ibada za kuliabudu mungu zilivyoingizwa kwenye Ukristo tangu mwaka 154 BK huko Roma (soma jarida la Upotoshaji wa Kimafundisho wa Wabinitariani na Watrinitariani Kutokana na Teolojia ya Kwanza Kuhusu Uumgu (Na. 127B) [Binitarian and Trinitarian Misrepresentation of the Early Theology of the Godhead (No. 127b)].

Imani hii ya Kibinitariani haikukubalika kamwe kuwa ni fundisho kwenye Makanisa ya Mungu hadi kipindi cha kuingizwa mafundisho ya uwongo na ya uzushi kwenye Makanisa ya Mungu kwenye kipindi cha zama za mwisho za karne ya ishirini. Inaonekana kwamba ni kwa kutokana na hali ya kutoelewa kabisa kulikumba vuguvugu la Waprotestanti wa Marekani na kutokana na watu ambao hawakuyatubia kabisa mafundhisho haya ya uwongo na kisha wakaingia kwenyye Makanisa ya Mungu wakiwa wanatokea kwenye imani hizi za Kitrinitariani, ndio walioyaendeleza mafundisho haya.

Katika kipindi cha karne ya kumi na tisa, imani ya Kiunitariani kuhusu Mungu ndiyo iliyokuwa inajulikana kwa urahisi na wazi kabisa na ndiyo ilikuwa ikifundishwa na kuaminika ilimwenguni kote miongoni mwa waumini wa Makanisa ya Mungu ya Watunza Sabato wa Kibaptist na Vuguvugu la Waadventists. Waadventista walikuwa nawajulikana kama Waariani kutokana na mtazamo wa kimakosa ambao watu walikuwa wanaelewa vibaya kuhusu mafundisho yake kwa jinsi yalivyopotoshwa na Watrinitariani. Waadventista walienda mbali zaidi kiasi hata cha kuamini kuwa Kristo ndiye yule Malaika Mkuu, Mikaeli, na kwamba alikuwa ni huyu Malaika Mikaeli ndiye alikuwa Mfalme Mkuu aliyesimama upande wa taifa la Israeli (Danieli 10:13,21; 12:1). Kikundi kidogo sana cha masalia ya waumini wa Kanisa hili la WCG nchini Uingereza wanaendelea kufundisha na kuamini hivi pia, bali wanajaribu kuweka madai ya kuchanganya Malaika Mikaeli na Uditheist na kumtenganisha kutoka kwa wana wengine wa Mungu kwenye kundi la Malaika

Waadventista waliingiliwa na Majesuit na baada ya kifo cha Uria Smith mwaka 1931, ndipo walianza kuchukua hatamu za kuongoza vuguvugu hili la Waadventista, na hadi kufikia mwaka 1978 wakafanikiwa kulibadilisha rasmi vuguvugu hili la SDA na kuwa kwenye mishemishe za mafundisho ya uwongo (mishemishe ai mishmash) ni neno mishmash linatokana na neno la Kiebrania michmash) ya mafundisho ya potofu na nabii za uwongo, ambazo zinajumuishwa pia na mafundisho mapotofu ya nabii wao mke, Ellen G. White.

Nabii za uwongo za mashahidi wa Yehova na za wa SDA na za Herbert Armstrong vimefafanuliwa kwenye jarida la Unabii za Uwongo (Na269) [False Prophecy (No. 269)].

Kanila la Worldwide Church of God lilikuwa na udhaifu mkubwa na usio sahihi katika kuelewa Asili ya Mungu na liliendelea kufundisha mafundisho haya yasiyo sahihi na kwa mara nyingi. Mafundisho yake yalilenga kubomoa ukweli ulio kwenye uelewa wa wazi maelezo na mafundisho ya Waamini Mungu Mmoja au Waunitariani, kazi waliyoifanya kwa kupitia mafundisho yao ya Elimu kwa Njia ya Posta ya mafundisho ya Biblia ambayo yaliwapofusha watu kwenye imani ya miungu mingi ya Kiditheism na nyinginezo.

Baada ya kuvunjika na kuparaganika kwa Kanisa hili la WCG ndipo ilipoanza kufundishwa na wanateolojia waliojichagua wenyewe kuwa imani iliyokuwa inafundishwa na WCG ilikuwa ni ya Kibinitariani na hili ndiyo ilikuwa fundisho asilia lililoonekana kufanana na Biblia. Madai hay ni ya uwongo na yaliendelezwa na kukuzwa kiasi cha kufikia kuwa ni agenda ya watu wanaoonekana wanajaribu kuwarudisha pamoja waumini wa Makanisa ya Mungu na kuwapeleka kwenye mafundisho ya Utrinitariani, mahali ambapo waliitwa watoke walipokuja kwenye kanisa la WCG. Mafundisho haya haya ya uwongo ndiyo yaliingizwa kwenye kanisa linguine liitwalo Church of God (Seventh Day) kwenye Makao yao Makuu huko Denver mwaka 1995. Jimbo la Caldwell na kanisa lake walikuwa ni Waunitariani na ikatokea kwamba Mungu akawaruhusu kuituza kalenda ya kweli inayotokana na mwonekano wa mwezi mwandamo. Inaonekana kwa kufuatilia ukweli wa kihistoria kwamba hakuna Kanisa lolote la Mungu na lenye mafundisho mapotofu kuhusu asili ya Mungu linaloweza kuishika kiusahihi kalenda hii ya Hekaluni. Inaonekana kwamba ni wale tu wanaofuata mfumo wa Kibiblia wa Kiunitariani ndio pekee wameruhusiwa kuishika kalenda hii ya Hekaluni. Baraza Kuu la Makao Makuu ya Kanisa kwa kweli lipo kwenye mrengo wa Uunitariani wenye Itikadi Kali na huku wakikataa uwepo wa mwanzo wa Kristo na halikuweka msingi wake kwenye mafundisho makuu ya kiteolojia.

Haya hivyo, wao ni masalia ya Makanisa ya Mungu na ambayo yamejichanganya kwa kukosa kwao matumaini na baadhi yao wamejiingiza kabisa kwenye mishemishe za kimafundisho yanayowapigavita Waunitariani na kuupa mashiko Uditheism na pia kutoka kwenye Ubinitarianism na kwenda kwenye Utrinitariani. Kuna baadhi ya Waunitariani wachache sana wanaoukubali uwepo wa Kristo huko nyuma, lakini watu kama hawa ni wachache sana.

Nia ya jarida hili ni kuonyesha kuwa Armstrong alikuwa na makosa na kwamba imani na mfumo mzima wa WCG ulikuwa ni wa Kiditheist, na kwamba vikundi vyote vilivyotokana na kanisa lake kama vile LCG kwa kweli ni wa imani hii ya Kiditheist na hata wengine wao wanaojiita UCG ni watu walipoteza matumaini na wamechanganyikiwa wasielewe la kufanya kuhusu jambo hili na wanataabika sana na msimamo wa Kanisa la Mungu la Siku za Mwisho.

Na ni kwa sababu hii ndivyo kwamba Mungu ilimbidi awashughulikie na kuwatawanya. Kwa sasa anafanya kazi ya kuyaweka pamoja Makanisa ya Mungu yawe kwenye mafundisho ya kweli nay a uzima yakiwa kwenye muunganiko wa CCG nah ii itaendelea kukua.

Hebu sasa na tuuone Uditheism wa WCG na uingiaji wa mafundishho haya ya uwongo na uzushi na yanavyooelezewa kuwa yapo kinyume kabisa na Maandiko Matakatifu.

Kumbuka kuwa Mungu amempa mwana awe na uzima ndani yake. Hii inamaana kuwa Kristo hakuwa nao uzima huu kutokana na uwezo wake mwenyewe (Yohana 5:25-29; pia tazama Wakolosai 1:15-16).

Uditheism

Makosa ya kwanza nay a msingi ya Herbert Armstrong

Kwa mujibu wa kitabu cha Herbert W. Armstrong cha “Umuhimu wa Utu wa Mwanadamu [The Incredible Human Potential” (TIHP)], kwenye ukurasa wake wa 68 anasema chini ya kifungu kinachosema “Ni kwa Jinsi Basi Mungu Alivyopanga Kujiongeza Mwenyewe?” anasema kwamba “Tangu milele yote Baba na Neno ambaye hatimaye alikuja kuwa Yesu Kristo walikuwa na uwepo sawa wa kuishi.”……….

Tunaona hapa kuwa kosa la msingi na la kwanza kuhusu uwezo sawa wa kuwepo na usawa linaanza kuonekana.

Kwenye kifungu cha pili cha uandishi wake anasema: “Ilianzaje hadi ikawa hivi, ni kwa zaidi ya watu wawili tu – Mungu na Neno – wakiwa kwenye familia ya Mungu? Mungu hamtaji kuwepo mwingine yeyote. Walikuwa peke yao, yaani “Neno” ambaye ni Mwana wa Mungu na Mungu Baba yake kwa wakati ule? Hakuna mahali popote panaposema hivi.”

(Soma Mithali 30:4-5 ambapo kwa kweli anaelezea tofauti ambapo jina la Mungu linatolewa).

Kwa hiyo tunajionea makosa ya kiuandishi ya Armstrong, ambayo yanamwingiliano na teolojia yake ya uwongo na ambayo haya ni madai yake ya uwongo kusema kwamba kulikuwa hakuna wana wengine wa Mungu katika kundi la Malaika hadi pale Kristo alipotungwa mimba yake na kuwa na mwili wa kibinadamu kwenye tumbo la Mariamu.

Somo la 13 lwenye mfululizo wa Masomo yake ya Kujifunza Biblia kwa Njia ya Posta kutoka kwenye chuo chake cha Ambassador College Bible Correspondence Course, ukurasa wa 6, kunapanaposema kuwa Ayubu 38:4-7, “Kwenye aya ya 7 neno la kibiblia kuhusu “nyota ya alfajiri au ya asubuhi” na “wana wa Mungu” inamaaisha “malaika.”

Inaendelea kuelezea ufafanuzi kuhusu Ayubu 1:6, anasema: “Malaika wanatajwa hapa kama ‘wana wa Mungu’ ni kwa mtazamo tu wa kwamba Mungu ndiye Muumbaji. Hakuna uhusiano mwingine zaidi wa baba na mwana kama alionao Yesu na Mungu Baba yetu. Malaika sio wana wa pekee na hawajajazaliwa na Mungu, kama alivyokuwa Yesu Kristo (Waebrania 1:5) – bali wao waliumbwa.”

“Malaika ni viumbe walioumbwa mmoja mmoja. Hawawezi kamwe kufanyika kuwa wana pekee wa Mungu Baba kwa kupitia kwa Roho wake Mtakatifu au wazaliwe kutoka kwenye Familia yake kama wanavyoweza kuzaliwa wanadamu ……..Bali malaika watabakia milele kuwa ‘wana wa Mungu’ kwa maana ya kwamba Mungu alimuaumba kila malaika mmoja mmoja, na akiwa ni kiumbe wa kiroho na asiyekufa.”

Kwenye kitabu hiki kiitwacho “Siri za Nyakati (Mystery of The Ages)” au (MOTA) ukurasa wa 43, Armstrong, anaielezea familia ya Mungu akisema “Familia ile inaundwa sasa kwa Mungu Baba, na Yesu Kristo Mwanawake, na wanadamu wengi wakipekee tayari sasa ni wana pekee wa Mungu (Warumi 8:14, 16; 1 Yohana 3:2), wanaofanyika kuwa ni Kanisa la Mungu.”

Kwa hiyo, malaika kwa mujibu wa mafundisho ya Armstrong ni viumbe wanaotokana na daraja dogo la uumbaji, na hawako kwenye viumbe na wana wa Mungu wa kiroho walioumbwa na wasiokufa ambao wateendelea kubakia nje ya muundo wa familia ya Mungu, na ambao hawawezi kuwa na uhusiano wa baba na mwanawe na Mungu Baba. Maelezo rejea yake yanaweza kuonekana kutoka kwenye muundo wa Mji wa Mungu (soma jarida la Mji wa Mungu (Na. 180) [The City of God (No. 180)].

Mafundisho haya yanaonyesha ukosefu mkubwa wa uelewa wa Maandiko Matakatifu. Kwenye Ayubu 1:6, 2:1 na 38:4-7 tunaambiwa kuna wana wengi wa Mungu waliokuwepo kabla ya uumbaji na Shetani akiwa ni mmoja wapo. Ayubu anamwelezea mwokozi kuwa ni mmoja wa Jeshi kuwa la maelfu ya Malaika (watawala) (Ayubu 33:23). Kazi hii inaonyesha kwamba kulikuwa na wana wengi wa Mungu na Nyota wengi wa Alfajiri kipindi cha nyuma cha kabla ya kuwekwa kwa misingi ya dunia. Zaburi inatuonyesha kwamba kulikuwepo na wana wa Mungu na ambao walikuwa ndio Jeshi hili kubwa la Malaika na Kundi hili liliitwa elohim na Kristo anawakiri watakatifu wake mbele ya baraza hili la hawa elohim (kwa mujibu wa Zaburi 82:1). Zaburi inasema wengine wameanguka na watakufa kama mwanadamu mwingine yeyote (Zaburi 82:6). Andiko hili linawahusu Jeshi zima lote la aiina mbili zote, yaani kwa wale wa kiroho na wa kimwili. Mithali 30:4 inauliza swali muhimu kuhusu kazi za Mungu na kwenye sura ya 30:5 linapatikana jibu kuhusu jina la Mungu wa Pekee na wa Kweli na jina la Mwana wake. Neno linalopatikana kwenye mstari wa kwanza linasema: kila neno la ELOAH ni kamilifu. Kutokana na Ezra sura ya 4 hadi ya 7 tunajua kwamba Eloah ni Mungu wa Hekalu na ni kwa Torati yake na Hekalu lake na ndipo tunajua kuwa anaye mwana. Jina la Eloah ni la umoja linajulikana kuwa halina namna ya kuliita kwa uwingi kwa namna yoyote ile. Linatokana neno la lugha ya Kiaramu cha Kimagharibi na Kikaldayo la Elahh lenye maana sawa na neno la Kiebrania la Eloah na linatumika pia kwenye kitabu cha nabii Danieli kwenye Agano la Kale. Neno hili liliunda msingi wa Kiaramu cha Kimashariki ambacho kimesababisha kuwepo kwa neno la Kiarabu la ‘Allah’. Najina ya elahhin na elohim yalikuwa na maana moja na yalijulikana siku za kale yakitaja wana wa Mungu. Danieli anaashiria kuelewa vizuri kwa mujibu wa uandishi wake.

Sio kwamba imani ya Armstrong ilikuwa haijui maana ya majina haya. Hapana. Kwenye somo lake la 8 la Mafundisho yake marefu ya kozi ya Biblia kwa Njia ya Posta, jina hili la Eloah limetajwa na kukubali kuwa linatokana na asili ya umoja wa jina la Mungu ambalo linakuwa elohim. Hata hivyo, kwenye sura hiyohiyo wanajikuta kuangukia kwenye makosa au madanganyo ya kuamini Uditheist.

Mfano mwingine wa kuwaonyesha kuwa wanajua na kuwa ni kwa makusudi tu hawakuamua kufuata ukweli ni maandishi ya makala aliyoiandika Herman Hoeh kwenye kigazeti kiitwacho Ukweli Uliodhahiri (the Plain Truth) aliposema:

Sehemu ya Agano la Kale Haikuandikwa kwa Kiebrania! Kunabaadhi wanaopinga kuwa tusiyatafsiri majina ya Kiebrania yaliyoandikwa kumtaja Mungu. Lakini ikumbukwe ushuhuda wa Biblia! Kwenye Agano la Kale jina la Kiingereza “Mungu” mara zote linamaana ya maneno ya Kiebrania ya El, Eloah, na Elohim. Ukumbukwe kwamba maneno haya yana maana zaidi ya tunavyotaja majina ya Mungu kama vile YHWH (Zaburi 69:30; Isaya 9:6 – pia tazama kiboksi kinacholielezea zaidi, Mungu ana Majina Meingi sana”).……..inatarajiwa kutoka kwa “Mungu Asiyejulikana”, Nov/Dec 1972 PT na H. Hoeh.

Makala hii inawajua pia Elahh na Allah’ wanaotokana na muundo huu wa kiuandishi. Dalili kuu ya uelewa huu kwa mjadala uliopo kati ya Wakristo na Waislamu uligunduliwa na kupotezewa. Teolojia yao ya miungu miwili ikaonekana kuwa haina maana kabisa katika kuwasiliana na kushirikishana imani na Waislamu wa namna yoyote ile.

Armstrong na watumishi wake walionekana kutokuwa na habari kabisa na kile ambacho maandiko ya Biblia yanachokionyesha na kuwa yanawasuta wao kwa uwongo, na kwamba hakuna kabisa mlingano wowote wa maandiko haya kutoka kwenye maandiko yao. Wanaonekana kuwa wamelitunga tu fundisho hili. Na halionyeshi kuwa lilikuwepo kwenye Makanisa mengine yoyote ya Mungu yaliyokuwa hapo nyuma kabla yake huyu Armstrong.

Kwa kuendelea, Armstrong anasema: “Ili kuwa na Mwana wa Mungu kwa wakati ule wa kabla ya historia, Mungu angelazimika kufanya mpango wa mapema wa kuwezesha kuzaliwa kwa huyu Mwana wake. Na huyu Mwana, kwa jinsi hii angeweza kuwekuwepo kipindi hiki cha kuzalliwa kwake. Bali huyu Neno (Logos), ni Neno alikuwa kama Mungu, anayeishi milele.”

Hii inaonyesha kiini hasa ambacho kwacho alijikuta akiyakumbatia mafundisho ya uwongo na kuwadanganya wengi kwenye Makanisa ya Mungu ambayo yaliyaamini na kuyapokea mafundisho yake haya yasiyo na mashiko yoyote.

Ili kufanyika kuwa Mwana wa Mungu kipindi cha huko nyuma kabla ya kuzaliwa kwake, kungemaanisha kuwa basi yeye asingeweza kuwa ni wa kuishi milele na ingemlazimu awe na uzima mara tu baada ya kuwepo kwake Mungu. Biblia inaonyesha hili kuwa ni suala lenye kuzua mjadala kwenye maeneo mengi na maandiko pia. Armstrong alikuwa anajaribu kurejea kwenye imani ya waamini Utatu au Watrinitari wa Kimarekani na anaonekana kuwa hakujua kabisa kile alichokuwa anakifanya au alichukuwa anasema kuhusu jambo hili.

Makosa ya teolojia hii yalifikia kiwango cha kukufuru. Kwenye toleo la gazeti la Good News (Habari Njema) la Septembea/ Octoba 1990 kwenye makala iliyoandikwa na K. Neil Earle kuliandikwa makala iliyowapotosha wasomaji wake kutokana na mahubiri ambayo makala hii iliyanukuu yaliyohubiriwa na maafisa wa Australia na Marekani wa kanisa hili la WCG, na yalichukuliwa kana ni kitu cha kipuuzi na kufuru kubwa na ndiyo hasa ilionyesha udhaifu wa kanisa la WCG na fikra zake za Kiditheist.

Earle anasema kwenye makaia yake hii anasema kwamba: Kuanzia Hapa Hadi Milele (ukurasa wa 7), kwa hiyo hata kabla ya kuumbwa kwa mwanadamu, msemaji mkuu aliyepewa jukumu hili kwenye familia ya Mungu alikubali kufanyika mwili (Yohana 1:1-3, 14) na akafa ili kulipa fidia ya makosa yetu tuliyoyafanya kwa makusudi. (Warumi 5:8-10).

Kauli hii ilichukuliwa kama kitu cha kipuuzi mkubwa na maafisa wa kanisa huko Australia na Marekani kwa kutangaza kuwa Mungu alijadiliana na Kristo na wakaafikiana ni nani kati yao aje hapa chini duniani ili afe na kutolewa sadaka kwa dhambi za ulimwengu. Mwinjilist Gerald Waterhouse wa WCG aliyekwenda Australia kuishika Sikukuu ya Vibanda mwaka 1991 katika mji wa Canberra ACT na kutoa mahuribi aliyasema mahubiri haya ya kufuru ya kwamba waziwazi. Kumbuka kwamba Mungu alirejea kwenye familia ya watu wawili na Kristo kuwa ndiye alikuwa ni msemaji mkuu kana kwamba Mungu wa Pekee na wa Kweli anamapungufu fulani kwenye utendaji wake wa kazi. Hii ni kinyume kabisa na inavysema Yohana 1:18. Pia inakana kile kinachomaanishwa kwetye Wakolosai 1:15 ambapo inamuelezea Kristo kuwa ni Ishara ya Mungu asiyeonekana, na ni mzaliwa wa kwanza wa kila kiumbe. Mtu angeweza kudhani kwamba andiko lililo kwenye Ufunuo 3:14 kuwa ni usemi unaotafsirika.

Hili sio wazo jipya kwenye kanisa hili la WCG. Kwenye makala iliyoandikwa na Garner Ted Armstrong yenye kichwa cha somo kisemacho Je, Ni nani – Ninini – Alikuwa Yesu Kabla Hajafanyika Kuwa Mwanadamu? (Gazeti la Habari Njema au Good News, la mwezi Novemba/ Desemba 1972, kurasa za 14-16), Mungu wa Agano la Kale alijifanya kuwa ni Yesu Kristo na akasema kuwa neno Yahova kwenye Agano la Kale halimtaji Mungu Baba bali wakati wote linamaanisha Jesu Kristo. Maelezo haya yamenenwa kwa namna moja inayolingana. Hawakuonekana kuwa wanagundua kwamba neno Yahova lilikuwa linamaanisha idadi ya viumbe na kwamba hakukuwa na utumiaji wa neno Yahova. Wakati huyu Yahova wa Majeshi anapotumiwa mara zote inamaanisha Baba. Neno Yahova (SHD 3068) linaweza kumaanisha kwa mtu yeyote ambaye ni mjumbe wa Mungu. Ni nafsi ya tatu ya muundo wa vebu Hayah na linamaana ya Asababishaye Iwe (soma nakala ya Biblia ya New Oxford Annotated Bible RSV iliyoweka kikumbushi ‘f’ kwenye Kutoka 3:14). Kama inavyojadiliwa wametajwa wane kwenye Mwanzo 18-19 kwenye maangamizi ya Sodoma na Gomora. Jina linguine la Mungu ni Yahovi (SHD 3069). Jina hili mara zote linasomwa na Wayahudi kama Elohim na neno Yahova linasomwa kuwa ni Adonai kwa kuepuaha kuwachanganya watu wawili. Jina Yahovi linamuelezea Baba.

Ilikuwa ni kwa sababu hii ndipo neno Yahova lilibadilishwa na Sopherim mwaka 134 na likawekwa kwenye Agano la Kale kwenye Maandiko ya Masoretic (MT) ili kuwabadilisha watu wawili hawa.

Kanisa la WCG lilionekana kuwa halikuwa na habari ya mpangilio huu na ugeuzaji wa maandiko uliofanyika kwenye maandiko haya ya MT na likatangaza tu kwamba kuamini hivyo ni makosa.

Armstrong aliendelea kuamini kuwa Yohana 1:1 iliitangulia Mwanzo mara zote.

Yohana sura ya kwanza inamzungumzia Monogenes Theos au Mwana pekee wa Mungu 1:18, ambaye alikuwa kwenye moyo au nia ya Baba, akimtaja. Hawa walikuwa ni elohim wengi au wana wa Mungu ambao kwao Kristo ndye alikuwa ni mwana wa pekee na ni prototokos au wa kwanza kufufuka kutoka kwa wafu.

Fundisho linalosema kwamba kulikuwa na viumbe zaidi ya Mungu huko nyuma nip tofu na inatokana na imani ya kuabudu miungu mingi. Hili sio fundisho la Kikristo. Kumekuwa na mifano mingi kwenye historia, kama vile imani ya wa Zoroastrian na ya Waamini mingu wawili maarufu kama ya Manichean Dualism, bali imani hizi kila mara ziliamini na kudai kuwa kulikuwa na mashindani kati ya mungu mwena na mungu mbaya wakigombea ubora au ukuu. Lebo ya mamlaka. zuri t these systems Manichean Dualism iliwwekwa kwenye utepe wa mavazi ya Wakatoliki ili kuyashughulikia baadhi ya Makanisa ya Mungu kwa kuwa walidai kwamba nguvu za uumbaji pia anazo Shetani kipindi cha ulimwengu uliokuweko kabla ya Tohu na Bohu walioandikwa kwenye Mwanzo sura ya kwanza. Ni kama kadiri Sayansi insvyoendelea kukua kiwango chake, mtazamo huu unaonekana kuwa sahihi na inawaelezea Wanefili, ambao Augustine wa Hippo alikataa na kuwanena kuwa walikuwa ni watoto waliozaliwa na Malaika Walioasi. Wakatiliki wameendelea kuuamini uwongo huu.

Armstrong alilijua hili, na ndivyo ilivyokuwa kwenye huduma yake pia. Mmoja wao alitajwa kuwa ni Mditheism wa dini ya waabudu jua iliyokutikana kwenye Mayans ya kale huko Guatemala na inaonekana kufikirika kuwa walikuwa sahihi. Walikuwa na imani na muundo sawa na tabia au desturi za Waamerika wanaoishi pande za Kati na Kusini mwa bara hilo.

George L. Johnson aliandika mengi kuhusiana na Asili ya Mungu na akaitaja hii miungu ya wa Mayan mwaka 1973 kipindi kijupi tu baada ya Garner Ted Armstrong kuiandika makala hii.

http://cog-ff.com/PDF/is-god-a-trinity.pdf mwandishi na mtunzi George L. Johnson kutoka Ambassador College Press Pasadena, California 1973.

Kwenye kurasa zake za 21-22 kweny kifungu kisemacho “Krristo hakuumba” anaandika maneno yanayotofautisha kati ya Kristo na Malaika wengine ambayo kwa kiini chake kwa Mafundisho ya Wabinitarian / Watrinitarian ambayo yametokana na mafundisho yaliyokuwa yakifundishwa kwenye Shule ya wa Alexandria kati ya miaka ya 170 na 325 BK. Kwenye kurasa za 24-25 zinahusisha miungu yaw a Mayan Tepeu, ambaye ni mungu wa mawingu na ni mmoja ya miungu waumbaji ambaye liyehusika na majaribio yote matatu ya kumuumba mwanadamu na Gucamatz mungu mwenye mwonekano wa joka lenye manyoya ambao walifananishwa na Mungu Baba na mwanae Yesu Kristo. Johnson anaonekana kufikiria kwamba sadaka ya kuwatoa kafara wanadamu ya hawa Mayans ilikuwa na maana fulani zaidi.

Ukweli ni kwamba Armstrong, akiwa anasaidiwa na huduma hii, aliipa nafasi imani hii na akaamini kuwa Mungu ni muunganiko wa viumbe wawili na kisha akamuita Mungu kuwa ni familia ya watu wawili. Alidai kwamba hakukuwa na wana wa Mungu hapo kabla hadi pale alipokuja Kristo na kuzaliwa mwanadamu. Ni kama tunavyojua sana kwamba huu ni uzishi tu na ni ukosefu mkubwa wa kuyafasiri Maandiko Matakatifu.

Bado na watu waliomfuata waliendelea kuyapotoa Maandiko na hata kuzidisha kuyapa mashiko zaidi matundisho yake mapotofu ya kujitungia mwenyewe. Mtu anayekumbwa na kuyaamini mafundisho haya mapotofu ni hasa yule ambaye haisomi Biblia na anayebakia tu kwenye majisifu yasiyo na maana akijiona bora kuwapita wengine.

Armstrong alisema kwenye kitabu chake cha “Siri za Nyakati (Mystery of the Ages)” kwenye kipengele cha Siri ya Kanisa (Mystery of the Church) kwamba:

Kwanini ilifanya kuwa ni muhimu kwa Yesu kuwa Mungu halisi aliye kwenye mwili wa kibinadamu? (sic). Kwa kuwa Mungu alikuwa ndiye Muumbaji wa watu wote. Kwenye Waefeso 3:9 imefunuliwa kwamba Mungu aliviumba vitu vyote kupitia Yesu Kristo.

Mabishano haya yanatuama kwenye dhana inayotokana na falsafa za Kiyunani zilizotumika na Wakatoliki ili kuitambilisha imani ya Utatu. Suala lenyewe ni kwamba ni Mungu peke yake ndiye anayeweza kuwawapatanisha wanadamu kutokana na aina yoyote ya dhabihu isingeweza kutosha. Mjadala unahusu uweza wa Mungu. Dhambi ni lile tendo la kuzivunja amri au kuasi (1Yohana 3:4) na inapelekea kuwa ni deni kwa mujibu wa torati. Ilikuwa ni kwa sababu ya deni lile ndipo alisulibiwa mtini kwa mauti na kifo chake Kristo, kama tunavyoambiwa kwenye Wakolosai 2:14. Kifo cha Kristo kilifuta chierographon yetu au bili za madeni yetu kutokana na torati. Aliyafuta yote kwa kuwa Mungu alisema kwamba kwa kufanya hivyo ndipo angetufutia madeni yetu. Ilimpasa athibitishe kitu ili akubalike kutawala. Mungu angeweza kukichagua kitu chochote kiondoe madeni haya. Hadi kufikia mwaka 30 BK ndipo alipoipokea dhabihu na kumuamuru Kristo aweke utaratibu wa kuitoa sadaka hii. Alikuwa ni huyu Kristo ndiye aliyempa Munsa Torati ya Mungu na ndiye aliyewaongoza Israeli jangwani (1Wakorintho 10:4). Hakuna mtu aliyewahi kumuona Mungu kamwe na wala aliyewahi kuisikia sauti yake kabisa. Kristo alisema hivyo yeye mwenyewe.

Ni mapema kiasi gani basi wazo hili liliingia na kuendelezwa kwenye makanisa ya RCG/WCG? Fundisho lisilo na mashiko liliingizwa kwenye makala isemayo “Je, Yesu ni Mungu?” [kwenye Gazeti la Ukweli Mtupu (Plain Truth), la mwezi Februari 1950, ukurasa wa 3ff.; soma habari zake kwenye nakala iliyoambatanishwa hapo chini.)

Zaburi inaonsha kwamba David alijua kwamba Mungu wa Israeli alikuwa ni kiumbe ambacho ndiye alikuwa Mungu mwenyewe na asiyehitaji wa kumsaidia (Zaburi 45:6-7). Kunaweza kusiweko mashaka kuamini kwamba kiumbe huyu alikuwa ni Kristo, kama ilivyo kwenye Waebrania 1:8-9 na inavyosema kwamba alikuwa Kristo. Kwa usemi wa Kibilia, Mungu ni kiumbe anayewajibika na uwepo viumbe au vinginevyo atakuwa ni Mungu wa uwongo. Na kwa hiyo inategemeana na umuhimu au ukweli wa jambo lenyewe, kuona kuwa kama ni Mungu wa Israeli kuwa ndiye Mwana wa Mungu na kuwa ana Mungu na kama alikuwa na Mungu wakati Daudi alipokuwa akiyasema haya kwenye Zaburi hii akiongozwa na Roho Mtakatifu, na kwamba huyu Mungu mdogo ni uzao wake yeye mwenyewe Mungu na ndipo angeweza kabisa kuwa na umilele sawa na kumbe Yule. Biblia inasema wazi sana kwamba kulikuwa na viumbe wengi wa namna mbalimbali wanaoitwa elohim kabla ya uumbaji na viumbe wengine wengi walioitwa Yahova kabla ya kuzaliwa kwa Kristo. Zaburi 45:6-7 na Waebrania 1:8-9 zinasama wazi kwamba Mristo ana wafuasi au wenzake huko juu ambaye kwao aliinuliwa juu kutokana na maisha yake ya kibinadamu na kifo chake. Mwanzo sura ya 18 na 19 zinaonyesha wazi kabisa na kusisitiza kuwa kulikuwa na Yahova wanne kwenye maangamizo ya Sodoma na Gomora. Watatu walikuwako duniani. Mmoja alikuwa na Ibrahimu na wawili wengine walikuwa pamoja na Lutu na wa nne alikuwa mbinguni na ndiye aliyeinyeshea moto miji ile kutoka mbinguni (soma jarida la Malaika wa YHVH (Na. 24) [The Angel of YHVH (No. 24)].

Matendo 7:35-38 Musa huyo waliyemkataa, wakisema, Ni nani aliyekuweka kuwa mkuu na mwamuzi? Ndiye aliyetumwa na Mungu kuwa mkuu na mkombozi, kwa mkono wa yule malaika aliyemtokea katika kile kijiti. 36 Huyo ndiye aliyewatoa, akifanya ajabu na ishara katika nchi ya Misri, na katika bahari ya Shamu, na katika jangwa muda wa miaka arobaini. 37 Musa huyo ndiye aliyewaambia Waisraeli, Bwana Mungu wenu atawainulieni nabii, katika ndugu zenu, kama mimi; msikieni yeye. 38 Yeye ndiye aliyekuwa katika kanisa jangwani pamoja na yule malaika aliyesema naye katika mlima wa Sinai, tena pamoja na baba zetu; ndiye aliyepokea maneno ya uzima atupe sisi.

Na Mwamba ule ulikuwa ni Kristo (1Wakorintho 10:4).

Wanahistoria wanaojulikana au wasiojulikana kabisa kusema kwamba teolojia ya kwanza ya Kanisa ilifanywa na watu wenye mtazamo mdogo kuhusu Kristo. Wayahudi walimuelewa alichokuwa anakisema wakati Kristo alipowaambia kuwa yeye alikuwa ni Mwana wa Mungu (Yohana 10: 34-36). Hivyo basi haiwezekani kuwa walikuwa hawajui kwamba Baba alitajwa kwenye Agano la Kale na kwamba mwana wa Mungu ni Yahova wa Israeli.

Mungu aliyefanyika kuwa ni Yesu Kristo alikuwa ni Mungu wa Agano la Kale na Mungu Baba alikuwa nyuma ya utendaji wa mambo kwenye Agano la Kale akiyafanya hayo yote kupitia kwa Kristo.

Madai haya yalifanyika mara nyingi kwenye sehemu kubwa ya huduma yake. Madai ya msingi inaonekana kuwa ni yale ambayo Agano la Kale liliyataja kuwa Mungu ilimaanisha Yesu Kristo, akiwa kama Baba aliyedhaniwa kuwa alikuwa hajafunuliwa hadi pale Kristo alipoanza huduma yake.

Madai ya Armstrong kwamba Mungu alikuwa hajafunuliwa kwenye Agano la Kale ni ya uwongo kabisa. Zaburi 110 inaonyesha kwamba ili kuwa hivyo, kama ilivyofanya Zaburi 45. Zekaria 2:8-10 inaonyesha kwamba Bwana wa Majeshi alimtuma Yahova wa Israeli aishi katikati yao. Ni kwa namna hiyohiyo, Mungu hujifunua kwa kupitia nanii Zekaria kwamba kiumbe aliye kwenye kichwa cha Nyumba ya Daudi na Kanisa ni Malaika wa Bwana (Zekaria 12:8).

Uongozi wa Hekalu ulijua sana kwamba kiumbe aliyekuwa akiwaongoza jangwani hadi Sinai alikuwa ni Malaika wa Bwana. Walijua kwamba mwana wa Mungu aliwachukulia Israeli kuwa kama milki yake na mmoja wa Malaika nah ii ndiyo maana walilibadili andiko la Kumbukumbu la Torati 32:8 (kwenye fasiri ya MT) ili isomeke hivi: Wakati Mwenyezi Mungu alipoyagawia mataifa urithi wao, Wakati alipokuwa anawatenga wana wa Adamu, pia aliwagawa watu kwa jinsi sawa na idadi ya wana wa Israeli. Tunajua pasi na shaka kwamba andiko hili lilisomeka hapo mwanzo “sawasawa na idadi ya wana wa Mungu”, na tafasiri ya Septuagint inasomeka kuwa malaika wa Munngu.

Biblia ya RSV imelisahihisha andiko hili na jambo hili lilijulikana kipindi ambacho Armstrong aliandika lakini alionekana kujifanya kama hakuwa analielewa hili. Gombo maarufu lijulikanalo kama The Dead Sea Scrolls (DSS) limethibitisha usomaji huu. Hawa elohim walikuwa wote wana wa Mungu na walikuwa sawa na Malaika wa Mungu. Madai aliyoyatilia mkazo Armstrong yalikuwa ni ya uwongo mkubwa sana kwa namna yoyote ya kimtazamo na kimjadala.

Inaonekana kuwa Armstrong hakuwahi kuzisoma sura hizi au vitabu hivi kwa undani sana. Na pengine hakuvielewa au kuvitumia kwenye uandishi wake na kwenye huduma yake na akavichambua tu yale waliyokuwa wakiambiwa bila kuyafanyia uchambuzi au kuyafikiria kwa kina. Mtu mmoja alisema kwamba alikuwa ameambiwa na mtumishi alikuwa na “akili sana kiasi cha kuweza kudumu kwa muda mrefu kwenye kanisa la WCG.” Kilichikuwa kinaonysha uadilifu wao.

Mahsmbulizi ya Armstrong juu ya Uweza wa Kutoshindwa na chochote wa Mungu

Kwenye uandishi wa vitabu vhake vyote viwili, yaani cha Siri za Nyakati [Mystery of the Ages (MOTA)] na Umuhimu Mkubwa wa Mwanadamu [The Incredible Human Potential (TIHP)] Armstrong alidai kwamba Malaika hawawezi kufa.

Anasema kwenye kitabu chake cha (TIHP, 1; ukurasa wa 59):

Hukumu kwa ajili ya dhambi ya Malaika haikuwa kifo – kwa kuwa Mungu amewaumba kwa hali ya kuwa ni viumbe wa kiroho wasioweza kufa. Kile ambacho Mungu amewapa ilikuwa ni hii dunia iwe ni makao yao na kuwapa fursa ya kufikia kiwango cha kuusafisha au kuupamba na kuumiliki ulimwengu wote.

Wazo na fundisho hili ni uwongo mkubwa wa shetani kusema: “hakika hutakufa.” Ni namna nyingine ya fundisho la imani ya roho isiyoweza kufa.

Anaendelea na madai yake kwenye kitabu chake cha Siri za Nyakati [Mystery of the Ages (2, ukurasa wa 114)] kwa kusema:

Viumbe wa kiroho, wanapokamilika tu kuumbwa (na kwa kuwa theluthi moja ya malaika walioasi na kuwa mapepo), wasingeweza kubadilika tena! Roho inapokuwa inakamilika kuuumbwa kwake tu, inakuwa na uwezo wa kuishi kiuendelevu na inaishi milele – haiwezi kubadilika. Bali mwli wake asilia unaendelea kubadilika.

Kisha kwenye paragrafu inayofuatia, anafanya maelezo ambayo yanayaonyesha yale aliyotangulia kuyasema yaonekane kuwa ni upuuzi.

Kwa kupitia mpango kabambe wa Mungu kwa viumbe wake wa kiroho, wanaopaswa waonekane baadae, umekuwa ni mpango kabambe wa Mungu na huyu Neno ambaye ni neno alijigawanya mwenyewe kwa utukufu wake wa kimungu, na kwa kipindi chake muafaka alichukua asili ya mwili wa kibinadamu akwa ni Yesu Kristo ili kufanya iwezekane kwa mtembeo wa kiroho wa uumbaji wa mwanadamu—Mungu AMEJIONGEZA MWENYEWE! Ni nini MPANGO KABAMBE katika UKAMILIFU wote wa ukamilifu wa uumbaji! Ni MKUU kiasi gani Mungu wetu, kwenye fikra, kusudio lake la kimpango, uundaji pamoja na UUMBAJI – kutoka kwenye umbile dogo la kinasaba mbegu au kidudu hadi kuwa jua kubwa, kulishusha ukubwa jua letu kubwa hadi kuwa kitu kidogo kisicho na maana!

Na umuhimu wa uliopo wa mwanadamu ni kule MUNGU MKUU NA MWENYENGUVU alivyo, ndani ya mwanadamu, akijiongeza mwenyewe – mwanadamu anaweza kuzaliwa kwenye FAMILIA YA MUNGU (mkazo umewekwa)

Ni fundisho la uwongo kwa sababu zifuatazo:

1. Inapinga ile Sifa ya Mungu kuwa ni wa Uweza wa Yote na asiyeshindwa na jambo lolote (Omnipotence) na kumfanya kuwa hawezi kuthibiti mambo ambayo yeye mwenyewe aliyaumba.

2. Inapinga pia sifa ya Mungu ya Uweza wa Kujua Kila Jambo (Omniscience) na kwenye hilo Armstrong anadai kwa nguvu zote kwamba kwa kweli Mungu hakujua kuwa Shetani na theluthi moja ya Malaika walikuwa wanataka kuasi au kama wangemuasi licha ya kujua umuhimu wa dhabihu ya ondoleo la dhambi ya Kristo na kwamba ilikuwa imepangwa kutolewa tangu kuwekwa kwa misingi ya dunia. Ili kujilinda na mashambulizi haya Armstrong alidai kwamba Mungu alichagua msimamo wa kutoyajua hayo kwa kusudi la kulinda uhuru wa kujiamulia jambo linaloonyesha ni ukosefu mkubwa sana wa kuelewa ama kuelewa vibada maana iliyopo kati ya uhuru na uamuzi na kumfanya awe ni Mungu mwenye kigeugeu na aiyeeleweka msimamo wake.

3. Kwa kutoelewa kwake matokeo yaliyojitokeza baadae, kunamfanya Mungu asiwajibike na wala kuwa na uwezo na viumbe aliovyoviumba wakiwemo hawa Malaika na akiwa hajui maafa yao na kushindwa kuingilia kati na kuwathibiti. Pia kunaondoa sifa nyingine ya wema wa Mungu kwa namna mbalimbali nyingine kadhaa.

4. Inaondao pia maana ya kifo na dhabihu ya Kristo kwa madai kwamba Roho haiwezi kufa, kana kwamba Kristo alikuwa ni roho isiyoweza kufa, na kwa hiyo hatuna wokovu.

5. Kwa kweli inapingana na Maandiko kwa namna nyingi sana na nukuu zake.

Kanisa hili la WCG pia linadai kwamba ukatili wa Mungu ni miongoni mwa yaliyo kwenye mafundisho yao kadhaa ya kanisa.

Matumizi mabaya ya andiko la Ufunuo 20:13 linalosema juu ya Ufufuo wa Tatu wa wafu watakaotupwa kwenye Ziwa la Moto ambayo ni adhabu atakayoweza pia kufanyiwa mtu yeyote atakayethubutu kumuonea shaka Armstrong au atakayeondoka na kuliacha kanisa lake kwa ajili ya kutoamini juu ya fundisho lake hili la ukatili kisasi cha kumungu ambayo kwamba kila mtu wa wadhiwa wowote mwenye tabia na mwajibiko wa kumpinga (soma jarida la Dhana ya Uwongo Kuhusu Ufufuo wa Tatu (Na. 166) [Fallacy of the Third Resurrection (No. 166)].

Kwa jinsi hii alikuwa na hukumu ya milele kwa malaika Walioasi. Teolojia yake ilikuwa ilikuwa finyu sana nay a hatari kama ya Kanisa Katoliki la Roma aliyoikataa.

Kwenye Gazeti la Good News la Julai 1974, kuna makala iliandikwa na Robert Kuhn akisema:

Kuna muda mwingi uliopo ikiwa maudhi yataendelea—hata kwa kiasi kidogo—tungeweza kuwa kwenye matatizo makubwa. Umilele ungekuwa ni jehanamu halisi! Kwa ukweli wa mambo hili ndilo hakika janga lililobakia kwa Shetani na mapepo yake. “ni mawimbi ya bahari yasiyozuilika, yakitoa aibu yao wenyewe kama povu; ni nyota zipoteazo, ambao weusi wa giza ndio akiba yao waliowekewa milele.” (Yuda 1:13

Ni kitu gani hiki anachofikiria akilini mwake na kuota nyozi hii isiyo na mashiko yoyote ya kibiblia na kudai kuwa ni Mungu? Matokeo ya matumizi mabaya ya fundisho hili ni kuwa na huduma isiyoheshimika na kuwa na waumini wenye kulaumiwa au kutoaminika lakini wanaojihesabia hakim no wenyewe. Matokeo ya mwisho yalikuwa ni kuharibu imani ya watoto wao na waumini wenzaao na kuwaweka mbali na imani.

Miungu Wawili wa Kweli na Mwonekano wao katika mwili

Sasa inaweza kupingwa kwa niaba ya Armstrong kwamba Kristo alikuwa ni mmoja kati ya Miungu wa kweli wawili, na ambao wote wawili walikuwa na uweza wa kutokufa, na kwamba alikuwa na uwezo wa kufa wakati Malaika walipokataa kufanya hivyo. Na kwa hiyo asingeweza kuwa na uweza wa kutokufa.

Tatizo ni kwamba Biblia imeweka wazi sana kuna Mungu mmoja tu aliye Wapekee na wa Kweli na kwamba alimtuma Yesu Kristo, na kuujua ukweli huu na kuwajua watu hawa hivyo ni muhimu sana kwa ajili ya kuupata uzima wa milele (Yohana 17:3).

Madai ya kwamba Mungu amejifunua katika mwili ni ya uwongo na yaliingizwa kwa kughushiwa kwenye Codex A kwenye 1Timotheo 3:16 na yakaendelezwa tena kwenye tafsiri ya KJV. Inatuama kwenye neno linalomaanisha Mungu lililofanyizwa kwenye nyaraka za Kiyunani, ambazo zimeongezwa na waandishi kwenye makala mbalimbali.

Bullinger aliandika kuhusu ukweli huu na alinukuliwa kwenye maandishi ya chini ya Biblia ya R.V. na kwahiyo hakuna udhuru kwa Armstrong na kikundi chake akiwa hana habari juu ya ughushaji huu. Hila hii ya kughushi ilinukuliwa pia na huduma ya kanisa lake la WCG anapojaribu kuikaribisha na kuiingiza imani ya Utatu, na kwa watumishi wanaohudumu kwenye huduma nyingine zilizotokana na kanisa hili.

Mtume Paulo ameweka wazi sana, mtu anaweza kufikiri kwamba kile alichokisema kwenye 1Timotheo 6:16, alikuwa anasema habari za Mungu:

ambaye yeye peke yake hapatikani na mauti, amekaa katika nuru isiyoweza kukaribiwa; wala hakuna mwanadamu aliyemwona, wala awezaye kumwona. Heshima na uweza una yeye hata milele. Amina.

Biblia imeweka wazi sana kwamba ni Mungu tu mwenye uwezo wa kuishi pasipokufa ndani yake. Hakuna mtu aliyewahi kumuona yeye na wala hakuna atakayeweza kumuona. Aliumaanisha uweza huo kwa cheo cha Kristo na ataweza kuwa hivyo kwa Watakatifu wote wa namna mbili, yaani wa Kimwili na Kiroho. Hawajui kuwa wanauweza mkubwa wa kutokufa.

Kristo alionekana wazi kote kueili, yaani siku za Agano la Kale na akiwa kama mwanadamu. Kristo alikufa. Mungu hawezi kufa. Anawashirikisha uweza huu wa kutokufa Malaika wote. Kwanza kabisa, Mungu alimshirikisha uweza huu Kristo, jambo alilolifanya wakati alipopaa mbinguni. Hatimaye atawashirikisha mateule wote kipindi chake alichokiweka baadae.

Ingekuwa wazi sana kuona kwamba mtu mwenye akili za wastani tu kujiuliza kwamba iwapo kama Kristo angekufa, basi Malaika wengine waliobakia wangekufa pia, kwa kutumia mchakato huohuo au zaidi. Hiki ni kitu ambacho Biblia inakisema kabisa kuwa kitatokea.

Tumejionea andiko la Zaburi 82:6-7. Kwenye aya yake ya 7 imeandikwa: Lakini mtakufa kama wanadamu, Mtaanguka kama mmoja wa wakuu.

Kristo alilitumia andiko hili akimjibu Kuhani Mkuu alipojitangaza kuwa ni mwana wa Mungu.

Andiko hili kwa kweli linawahusu Wateule wote bali kuwa ushahidi mwingine kwenye Maandiko Matakatifu unaosema kwamba Roho yaweza kufa?

Kristo ni mfano mmojawapo. Matukio yalikuwa ni kwamba Kristo alijitoa kwenye ulimwengu wa roho na akaenda kwa Mungu ambaye hatimaye alimfanya kuwa zaigoti au kiumbe kichanga kwenye tumbo la Mariamu.

Kwa hiyo alikuwa ni roho ndiye aliyepunguza umbo la mwanadamu na hatimaye kufa na kufufuka. Na hii ndiyo maana tunaona kwa wazi sana kwenye Maandiko Matakatifu kuhusu Shetani na Malaika walioasi.

Roho Mtakatifu anasema kupitia kwa nabii Isaya kwamba itatokea. Isaya sura ya 14 inamtaja Shetani kuwa ni Lusifa.

Isaya 14:9 inaonyesha kwamba Sheol au kaburi litamwachia ili aweze kwenda kukutana naye kipindi atakapokuja. Kwenye aya ya 10-11 inasema: “Hao wote watajibu na kukuambia, Je! Wewe nawe umekuwa dhaifu kama sisi! Wewe nawe umekuwa kama sisi! Fahari yako imeshushwa hata kuzimu, Na sauti ya vinanda vyako; Funza wametandazwa chini yako, Na vidudu vinakufunika”.

Ili kuondoa mashaka yote kwa yeye tunatemnena, aya ya 12-14 inamwonyesha kiumbe na kile alichojaribu kufanya.

12 Jinsi ulivyoanguka kutoka mbinguni, Ewe nyota ya alfajiri, mwana wa asubuhi! Jinsi ulivyokatwa kabisa, Ewe uliyewaangusha mataifa! 13 Nawe ulisema moyoni mwako, Nitapanda mpaka mbinguni, Nitakiinua kiti changu juu kuliko nyota za Mungu; Nami nitaketi juu ya mlima wa mkutano, Katika pande za mwisho za kaskazini. 14 Nitapaa kupita vimo vya mawingu, Nitafanana na yeye Aliye juu

Kitu kisicho cha kawaida ni kwamba watumishi hawa walinukuu hili kama wanamtaja Shetani na lakini hawakusoma andiko lote la sura hii, ambayo inasema wazi kwamba Shetani atauawa. Na kutopwa kuzimuni na kungojea Ufufuko. Ni Ufufuo wa Pili tu ndio ungemaanisha kama wafalme wa Mataifa wangehusishwa, nah ii inaonekana wazi kwamba hawatakuwepo kwenye Ufufuo wa Kwanza.

Ili kuondoa mashaka yoyote, Ezekieli 28:14-18 inamwonyesha Shetani kuwa ni kama kerubi mtiwa mafuta aliyefunikwa ambaye alitembea juu ya Mlima wa Mungu na ambaye alikuwa mkamilifu hadi alipotenda dhambi na Mungu akamtupa hapa chini. Mungu anasema ataagiza moto na uje juu yake na kumuangamiza awe majivu, na ndipo Shetani atauawa na kufufuliwa kama mwanadamu na andiko liko wazi kuelezea jambo hili. Maandiko Matakatifu hayatanguki (Yonana 10:34-35).

Huduma hii hii inalielea maandiko haya na linasema wazi kwenye mahubiri yanayotolwa mara kwa mara kuwa linamtaja Shetani, bali wao hawasomi au halifafanuliwi au linaonekana kuelewa kwa lugha ya wazi na makusudio ya maandiko haya.

Ubinitariani kama hatua ya kufika kwenye Utrinitariani

Upuuzi ulio kwenye imani hizi zote mbili, yaani Wbinitariani na Utrinitariani umeelezewa vizuri kwenye jarida la Ubinitatiani na Untrinitatariani (Na. 76) [Binitarianism and Trinitarianism (No. 76)]. Inawezakusemwa kwa usalama kabisa kwamba neno Ubinitariani halikuwa linatumika wala kueleweka na huduma au washirika wa WCG hadi ilipotumika na kuelezewa na majarida ya CCG.

Sababu za msingi za kuamini imani hii ya miungu wengi ya Armstrong zilipelekea idadi kubwa yao kuwa ni wenye kuitete kwa utii mkubwa na kuanza kudai kwamba kanisa la kwanza lilikuwa ni la Kibinitariani na kwamba kanisa la WCG na mengine mengi yaliyotokana na kanisa hili yanashikilia kuwa fundisho asilia la kwanza. Uwongo huu umeungwa mkono na waandika vitabu wa Kitrinitariani kwenye imani ya Kiadventista wakijaribu kutafuta sababu za msingi za kuamini kuwa imani hii ya Utrinitariani ilikuwepo kwenye Kanisa la kwanza. Larry Hurtado ni miongoni mwa watetezi wa imani hii. Watetezi wa Utrinitariani kwenye makanisa ya LCG na UCG wamefuata mstari huu wa mabishano licha ya kujua kwamba ni fundisho la uwongo na la bandia.

Ubinitariani ulianzia katika ibada za kuabudu jua na dini nyingine za siri za mungu Attis huko pande za Magharibi, na mungu Adonis aliyeabudiwa na Wayunani na Osiris/Isis aliyeabudiwa na Wamisri.

Ni Ukristo peke yake ndio ulikuwa na kundi la kweli lililoshindana nao huko Roma nalo lilikuwa ni dini ya Attis. Katikati ya karne ya pili (154/5 KK) askofu wa Roma, Anicetus, alianzisha kuadhimishwa kwa sikukuu ya Easter kwenye kanisa huko Roma. Jumapili iliingizwa kwa hila sambamba na ibada Sabato tangu mwaka 111 BK.

Teolojia mafunzo ya teolojia kufundisha wau kuhusu Attis yalikaziwa sana, na wanaoamini Ukristo waliamini vitu mchanganyiko na mafundhisho haya ya uwongo ya Ubinitariani. Mara tu baada ya kuingizwa sikukuu ya Easter teolojia ilibidi iendelezwe kwa kiasi cha kuwa isomeke mno na kuwashawishi wanaomwabudu huyu mungu Attis. Mchakato huu haufundishwi kwenye chuo chochote like cha kanisa isipokuwa kanisa la CCG peke yake ndilo linaloliweka wazi mahali ambapo Watrnitariani walipoyapata mafundisho hayo. Ilikuwa ni huyu Attis ndiye aliyeuawa wakati wa Easter. Aliiuawa kwenye mti wa msonobari. Ni tukio hilli ndilo lililosababisha chanzo cha kupamba miti siku ya tarehe 24 Desemba. Ni mungu jua asiyeonekana ndiye anayeabudiwa pale siku hii ya tarehe 25 Desemba. Ni yeye ndiye aliyefufuliwa na mungu mke mama yake ile siku ya Jumapili. Yeye pia alikuwa na mapenzi kama huyo Easter, ambaye pengine huitwa Rhea, au Cybele na majina mengine mengi. Hakuna Mkristo alisia angaliyeweza kuusimamisha mti huu na hivyo wakashikilia ukweli kwenye jambo najisi na lisilo safi wala haki na kuwafundisha watu wao uwongo.

Wengi miongoni mwao kwenye Makanisa ya Mungu ni watu wafuatilia mambo ya bahati ama ni Watrinitariani moja kwa moja wa dhahiri ambao lengo lao kubwa ni kuliharibu Kanisa la Mungu.

Teolojia ya mungu Attis ilianza kufundishwa kwa kujiiba kuanzia Roma na Alexandria. Mchakato na teolojia vimeelezewa kwa kina kwenye jarida la Tafsiri Potofu Ya Ubinitariani na Utrinitariani wa Teolojia ya Mwanzoni ya Kanisa la Kwanza (Na. 127B) [Binitarian and Trinitarian Misrepresentation of the Early Theology of the Godhead (No. 127b)].

Ubinitariani unadai kwamba Mungu alijifanya mwenyewe kuwa wa kuabudiwa na ndiye aliyafanyika kuwa mwana wake. Tusiwachanganye na Wasabelliani. Mafundisho ya Wasabelliani yalipaswa yakataliwe kwa kuwa yaliondokana na imani ya Ubinitariani ambayo ilikuwa ni muhimu kwenye imani ya mungu Attis. Mtazamo huo unashikilia kuwa Baba, Mwana na Roho Mtakatifu walikuwa wakitenda mambo kiutofauti au mwonekano wamtu huyohuyo. Hata hivyo Attis alikuwa akijulikana kuwa ni kiumbe kilicho tofauti aliyetokana na Baba kujifanya kuwa ni Mungu mmoja.

Ilikuwa ni kutokana na fundisho hili ndilo lililoanzisha imani ya Utatu na iliendelea tangu mwaka 170 hadi ilipochukuliwa na kutiliwa mkazo na mtaguso wa Nicaea mwaka 325. Lilidumu kwa kipindi cha miaka miwili na hatimaye lilitangazwa kuwa ni fundisho la uwongo na uzushi mwaka 327 na Waunitarian wanaoifuata Biblia walirejeshwa upya na Constantine. Walibakia madarakani hadi Theodosius alipochaguliwa kuwa mfalme mwenza na Gratian na Mtaguso wa Baraza Kuu la Kanisa ukaitishwa kwa kikao buko Constantinople mwaka 381 na imani Utatu au Utrinitariani ikapitishwa. Makosa haya yalisababishwa kuanzishwa na kuenea kwa Uislamu na yakapelekea kukomeshwa kabisa kwa Ukristo unaofuata Biblia. Na hii ndiyo itakayosababisha mapigano au vita vya siku za mwisho. Waunitariani wanaofuata Biblia waliitwa Waariani ili kutenganisha uhalisia wao mbali na Wabinitarian/Watrinitarian wazushi (soma jarida la Tafsiri Potofu Ya Ubinitariani na Utrinitariani wa Teolojia ya Mwanzoni ya Kanisa la Kwanza (Na. 127B) [Binitarian and Trinitarian Misrepresentation of the Early Theology of the Godhead (No. 127b)].

Ubinitariani sio fundisho la Ukisto. Linatokana na uzushi wa wapagani ambao hauna sehemu kwenye Kanisa la Mungu na wale wote wanaoutukuza wanapaswa waonekane kuwa ni waabudu sanamu.

Na ndivyo ulivyo pia hata Uditheism ni fundisho la kizushi la kipagani na ambalo halina sehemu yake kwenye Kanisa la Mungu pia. Huduma ama kanisa linalotukuza fundisho hili linapaswa kutubu ili kuwafanya wawe na sshemu kwenye Ufufuo wa wafu.

Ni sababu kubwa iliyomfanya Mungu aliangushe Kanisa la WCG na kuyafanya machipukizi yake yashindwe pia.

Tangu Januari 1946, wakato Armstrong aliposema kwenye uandishi wa wasifa wake kwamba mfuo na imani ya kanisa la WCG vinaanza na kuwa ni mwanzo rasmi wa kuanza kazi kwake ulimwenguni kote, hadi mwaka 1986, ambao ni miaka 40 kamili, alipokufa, Kanisa hili la Mungu lenye kiwango cha zama za Wasardi limeondolewa kwenye utendaji kazi wa huduma ulimwenguni kote na kuyaacha machipukizi yake yakiendelea kugombana huyu na Yule wakigombea waumini wanaotoa zaka na wanajulikana kuwa wengi wao wako huko nchini Marekani peke yake.

Maafa au Msiba Mkubwa Unaendelea

Fundisho hili la Kizushi la Waditheist limechukuliwa kwenye kiwango kinachodaiwa kuwa ni hitimisho lenye maana la kiafundisho na bila shaka liliwezesha kuzuka kwa imani ya Kiantinomia ya Kinostiki wanaomsifu mungu wao Attis wa Kibinitariani na wakimpenda.

Kinachofuatia ni kuendelea kwa mabishano ya Armstrong kwamba Mungu huyu Mmoja na Wapekee ambaye pia ni Baba wa wote hakutajwa kwenye Agano la Kale. Mtu mmoja ameichukulia hii kwenye hitimisho la kwamba kwa kuwa Baba hakutajwa kwenye Agano la Kale, basi Amri ya Kwanza ilimaanisha kumhusu tu Yesu Kristo kwakuwa yeye ni mungu wa Agano la Kele. Licha ya kuwa ni uwongo wa wazi tu bali inaonyesha hali ya kuwachukulia kimakosa pasipofuata viwango vyake kimafundisho na kule ingalikoelekea na kuwapeleka.

Iliyochukuliwa kutoka kwenye makala ya:

MUNGU KWENYE AGANO LA KALE NA UELEWA WA WAYAHUDI

Mtunzi na Mwandishi: Frank W. Nelte

Tarehe: Machi 1994

Kipengele namba:

“4) Mitume wote walikuwa Wayahudi, na walikua na kulelewa wakimuamini Mungu mmoja, bali badi bado walikuwa na wakati mgumu kuelewa vyema kuhusu Mungu Baba. Ni kwa nini? Sehemu ya majibu yanatuama kwenye ukweli kwamba Mungu wa Agano la Kale, Israeli HAKUWA Mungu Baba! Kimsingi Baba hakujulikana kwenye nyakati za Agano la Kale.

Mungu aliyewaongoza Israeli kutoka Misri na hatimaye jangwani na kishwa kwenye historia yao yote alikuwa ni Yesu Kristo. HAKUWA Mungu Baba. Hiki ni kitu ambacho Kanisa la Mungu limekielewa tangu kipindi cha Bwana Armstrong.”

Hii huenda inaweza kuwa ni sahihi ni kwa hilo tu kwa kuwa Herbert Armstrong ana mafundisho kama haya ya uwongo na yenye harufu ya ibada za sanamu yiliyoendelezwa, kazi inazidi kuendelea mbele pamoja na muendelezo wa kufuru dhidi ya Amri ya Kwanza:

“5) kumbuka kwamba Kutoka 20 kwa kweli inasema kwamba:

Mungu akanena maneno haya yote akasema, Mimi ni Bwana, Mungu wako, niliyekutoa katika nchi ya Misri, katika nyumba ya utumwa.Usiwe na miungu mingine ila mimi. (Kutoka 20:1-3)

A) NI NANI aliyekuwa anayasema maneno haya? Jibu ni YESU KRISTO!

B) NI KWA KINSI GANI basi Kristo alijitambilisha mwenyewe kwa Israeli? Jibu ni kwamba "YHWH, Elohim wako aliyewatoa Israeli kutoka Misri".

UTAMBULISHO HUU NI WA MUHIMU SANA!

C) KWANINI utambulisho huu uunganishwe kwenye amri 10?

D) KUTOKA 20:3 inamaana gani kwani hasa? ... "Usiwe na miungu mingine ILA MIMI”? NI NANI anayesema maneno haya?

Je. Ni Yesu Kristo ndiye Anayesema maneno kwenye aya hizi akisema: ‘Usiwe na miungu mingine ila Mungu Baba? HAPANA, hivyo sivyo alivyosema! Kristo aliwaambia Israeli: ‘ila MINI’!

Je, yunaweza kuyashikilia maana halisi ya Kutoka 20:3? Israeli hawakuwa na habari kuwa kulikuwa na “Mungu Baba.” Alikuwa hajafunuliwa bado na Kristo. Yesu Kristo mwenyewe alikuwa analiongoza taifa la Israeli, na aliwaambia wasiwe na miungu mingine ila yeye, Yesu Kristo. Alipenda kujifunua mwenyewe kwao kama ‘YHWH, Elohim wako’ aliyewatoa mtoke utumwani Misri.

E) Je, ilikuwas hapa Kristo anajukweza mwenyewe zaidi ya Mungu Baba kwa kitendo chake cha kuwaambia wana wa Israeli wamwabudu yeye, Yesu Kristo? HAPANA, sio kabisa! Mungu Baba na Yesu Kristo waliamua na kukubaliana kwamba:

- Kristo ndiye awe mwenye kushughulika na wanadamu au watu hawa;

- Kristo ndiye atakayewashughulikia wanadamu hadi pale mpango wa wokovu ukamilike;

- Kristo atajifunua kwa Israeli;

- Kristo angetangulia kwa ujio wake wa kwanza, akishikilia uwepo wa Baba uliofichika katika Israeli kwa ujumla;

- Nyakati za Agano la Kale Kristo angefunua tu uwepo wa Baba yake kwa wateule wachache tu waliochaguliwa kila mmoja peke yake na kwa sababu za msingi za Mungu;

- Ni katika ujio wake huu wa kwanza ndipo Kristo angejifunua uwepo wa Mungu Baba kwa wanadamu;

- Bali ni mara tu baada ya mpango wa wokovu ulipohitimishwa, ndpo Mungu Baba alipokuja kwenye mawaziliano na wanadamu na ...’kuwa Mungu wao’.

Kiini msingi cha ayah ii ni kwamba hadi pale ambapo Kristo kwa kweli ataukabidhi ufalme kwa Baba, yeye ndiye atakayeshika maongozi haya kikamilifu, akiyaendesha mambo kama “‘Mhusika Mkubwa’, kwa niaba ya Baba.”

Kumbuka kuwa imeshindikana kabisa kupatikana maeneo yote yaliyoorodheshwa hapo juu jambo linaloonyesha kuwa huu ni mtazamo mpotofu. Ni kama vile kwamba hawana uwezo wa kuweka uzani sawa wa kimaandiko. Huyu mwandishi anaonekana kuwa hajui lolote kuhusu huyu Yahova mdogo wa Israeli ambaye ni mmoja ya wana wa Mungu waliotajwa kwa uwazi hasa kenye Kumbukumbu la Torati 32:8. Pia mwandishi hajui lolote kuhusu ughushaji uliofanywa kwenye tafsiri ya MT na baraza la Sopherim kwenye andiko hili. Na wala haionekani kuwa anayajua mambo mengi yaliyoandikwa kuhusu Baba na wana wa Mungu kwenye maandiko ya Agano la Kale.

Anaendelea mbele kwa kusema:

“6) Huyu Mungu ambaye wana wa Israeli walikuwa wanamuomba dua zao siku za Agano la Kale alikuwa ni Yesu Kristo. Alikuwa ndiye aliyewaokoa na kuwaongoza na kuwasaidia na pia kuwaadhibu. Kadri vipindi vilivyopita alitambulishwa ama kujulikana kuwa “ni Mungu aliyewatoa watoke Misri”. Utambulisho huu uliojulikana sana ndio ulitumika sana kipindi chote cha Agano la Kale. Kwa kuongezea tu ni kwamba mbali ya Kutoka 20:2, kuna aya nyingine 40 ambazo kwamba namna ya kumtambulisha Mungu wa Israeli imetumika:

Kisha malaika wa Bwana alikwea juu kutoka Gilgali kwenda Bokimu. Akasema, Mimi nimewaleta ninyi mkwee juu kutoka nchi ya Misri, nami nimewaleta hata nchi niliyowaapia baba zenu; nami nilisema, Mimi milele sitalivunja hilo agano langu nililoagana nanyi; (Waamuzi 2:1)

Lakini kwakuwa Israeli HAWAKUJUA kwamba kuwakwakweli kulikuwa na Mungu mwingine aliyekuwa ‘mkuu’ kuliko Yesu Kristo, haimaanishi kuwa huyu Mungu Baba hakuwepo na akiwa ni Kiumbe aliye mbali kwenye kipindi kile cha Agano la Kale/ kumbukumbu la Torati 29:29, ilikuwa imeshatolewa tayari kwa nabii Musa, akituambia:

Hii inatuambia kwamba Mungu hakupenda kuyafunua mambo fulani ya ‘siri’ kwa watu siku sile za Musa. NI KWA NINI? Je, mambo hayo ya ‘siri’ ni kama YEPI? Je, hayawezi kuwa ni pamoja na hili la wasifa wa Mungu Baba linalosemwa (kwa msisitizo) kwamba” ‘Kwa kipindi hiki huhitaji kujua kuwa mimi naishi. Nimeamua kwamba nitajifunua mwenyewe uwepo wangu kwa wanadamu kwa ujumla kipindi ambacho Mwanangu atakapo atakapokuwa ameitimiliza kazi yake duniani? Na kwa hiyo Kristo alikuja au kumjulisha kwa watu wamjue kuwa yeye ni Baba, jambo ambalo Agano Jipya ndivyo linavyotuambia, je, ni kweli?

Hebu ziangali kwa Amri hizi Kumi tena! Hebu soma Kutoka 20:1-3! Kisha zipietie zile aya 40 hapo juu ambazo zinamtambulisha Mungu wa Israeli. Utaona kwamba Yesu Kristo pekee ndiye Mungu pekee waliokuwa wanamjua Israeli. Hawakuhitaji KUJUA uwepo wa Baba. Ni kwa nini hawakuhitaji? Kama walikuwa hawakuwa na moyo au nia ya kumtii Mungu waliyekuwa wanamjua, ambaye ndiye aliwaleta kutoka Misri...

Laiti wangekuwa na moyo kama huu ndani yao sikuzote, wa kunicha, na kushika amri zangu zote sikuzote, wapate kufanikiwa wao na watoto wao milele! (Kumbukumbu la Torati 5:29)

... kwa hiyo kungekuwa na maana gani kuwatambulisha uwepo wa Mungu Baba? Wangeweza kumkataa hata huyo Baba pia.”

Anaonekana kwa wazi kabisa kwenye maandiko kadhaa mbalimbali ambako kote wametajwa, kama vile Mithali 30:4-5 au Zekaria 2:8-9; au walipojitokeza wengi kwenye suala la Ayubuna aya kadhaa zilizo kwenye Kubukumbu la Torati au Zaburi, kama vile Zaburi 45, au mahali panapoonekana wazi kwenye Zaburi 110, au kwa suala la Elyon kama Mungu Aliye Juu sana, au kwenye Zaburi nyingine nyingi zinazomuonyesha huyu Mungu Mkuu na Aliye Juu sana na aliye kwenye makutaniko ya Elohim. Na wala haonyeshi kama anafahamu maana ya Eloa na uwingi unaoonekana hapa wa jina hili na mahala pake kwa elohim kama wana wa Mungu. Bali inaonekana hapa kama mwandishi hajui kabisa kuisoma Biblia.

Matumizi ya maneno Elohim kama Elohim wa Majeshi na wana wa Mungu wakati Kristo anapochukua mahala pake miongoni mwao au mahali ambapo Ha Elohim Mungu aliye juu ya wote hawa kwenye Zaburi 82:1,6; 86:8; 95:3; 96:4,5; 97:7,9; 135:5; 136:2; 138:1.

Hatimaye anaendelea kuongeapumba kama ifuatavyo:

“8) Ndiyo maana ukweli kwamba kulikuwa na Viumbe WAWILI katika Miungu mmoja wenye uhusiano wa karibu sana kila mmoja kwa mwenziwe, na ambao wapo kwenye mchakato wa kuendeleza uhusiano wa Kifamilia, ambao ni kwa kiasi kidogo sana umeelezwa kwenye Agano la Kale.

Na kwenye Zaburi 45:6-7

Kiti chako cha enzi, Mungu, ni cha milele na milele, Fimbo ya ufalme wako ni fimbo ya adili. Umeipenda haki; Umeichukia dhuluma. Kwa hiyo MUNGU, Mungu wako, amekupaka mafuta, Mafuta ya furaha kuliko wenzako. (Zaburi 45:6-7)

Ingawaje walijua vema sana kuwa walikuwa wanashughulika na Mungu mmoja, bali walikuwa wanashindwa kuelewa ama kuelewa vibaya bado Maandiko mengi na waliyatafsiri kimakosa. Hii ni pamoja na kutafsiri vibaya maana iliyo kwenye Kumbukumbu la Torati 6:4. Pia inajumuisha Maandiko mengi mengine. Yesu Kristo ailema kwenye Mathayo 22:29.

Yesu akajibu, akawaambia, Mwapotea, kwa kuwa hamyajui maandiko wala uweza wa Mungu. (Mathayo 22:29)

Kwa hiyo, uelewa wa WAYAHUDI juu ya asili ya Mungu kwenye Agano la Kale sio kitu cha muhimu sana kwa njia moja au nyingine! Inaonekana dhahiri sana kwamba WALIKOSA uelewa kwa kiasi kikubwa sana.

Ni uelewa ambao Mugu alimfunulia Bwana Herbert W. Armstrong na alilifundisha hivyo Kanisa la Mungu. Hakuna Andiko linalochanganya uelewa huu. Ni fikraza kibinadamu tu za wanafalsafa wa zamani ndio naoendelea kwenye uelewa aina hii. kwa sababu, walipomjua Mungu hawakumtukuza kama ndiye Mungu wala kumshukuru; bali walipotea katika uzushi wao, na mioyo yao yenye ujinga ikatiwa giza. Wakijinena kuwa wenye hekima walipumbazika; (Warumi 1:21-22)”

Ni kwa namna gani basi kila anayelifikiria taifa atasoma Zaburi 45:6-7 na akadhani kwamba Biblia iko kimya juu ya viumbe wawili ambao mmoja wao ni mdogo kwa mwingine, na sitajwe kwenye Agano la Kale? Hii imesababisha Waebrania sura ya 1 hususan inarudia umuhimu wa muundo wa Zaburi hii na kumuonyesha cheo cha udogo wa Yesu Kristo, na inatumia neno la Kiyunani la metaxous ambao kwa hakika lina maana ya wenza au washirika na kuitafsiri kwa Kiebrania kwenye Zaburi 45 ikimaanisha wenza. Ni nini ambacho kiko hata kwenye zaidi ya ulaghai wa kiakili ni kwamba mwandishi huyu anajaribu kudai kwamba neno lililo kwenye Kiebrania halimaanishi wenza au washirika wa pamoja wakati kwamba neno hilohilo metaxous linatumika kulitfsiri neno lililo kwenye LXX. Halina maana nyingine zaidi mshiriki-mwenza, au rafiki au mshirika. Kuna wana wengine wa Mungu. Inaonekana kwamba watu hawa watasema kitu chochote zaidi ya kuwakubali kuwa nabii wao wa uwongo alikuwa ni mwongo wa mambo yote mawili, yaani kiteolojia na kinabii.

Ni kama ilivyosemwa hapo juu, Wayahudi walielewa kile alichokuwa anakisema wakati Kristo alipokuwa anatangaza kuwa yeye ni Mwana wa Mungu (Yohana 10: 34-36). Kwa hiyo haiwezekani kuwa walikuwa hawajui kuwa Baba alitajwa kwenye Agano la Kale na kwamba mwana wa Mungu alikuwa ndiye Yahova wa Israeli. Na hii ndio maana walimshitaki kwas kosa la kukufuru na walimuua.

Mafundisho ya uzushi ya Waditheist na Wabinitariani yanatakiwa yawekwe wazi na kuonyeshwa wazi kwenye Makanisa ya Mungu.

Kuumbwa kwa Wana wa Mungu

Tunapokuja kwenye suala hili la Wana wa Mungu, Wabinitariani/Watrinitariani/Waditheist wwanakabiliwa na tatizo kubwa kwenye Agano la Kale na kwa hili wana wa Mungu walijulikana wote kama Kutaniko la Malaika wa Mbinguni au Baraza la Elohim. Mfumo wa udogo au usaidizi wa Yahova wa Israeli ulionekana kama kiumbe aliyefichwa na kuagizwa kwa Israeli akiwa kama mmoja ya wana wa Mungu kwa kuwa haikukubalika kwenye kipindi kilichofuatia mwaka 170 BK muundo wa Wabinitariani wa Wakristo wa Roma ulituama kwenye imani ya mungu Ishtar na imani juu ya mungu Attis, na pia Adonis na Osiris, Mithra na Baali wa huko Mashariki ya Kati. Tangu mwaka 170 BK wanateolojia wa Kanisa walianza kuingiza mafundisho ya kutofautisha kati ya Kristo kama Mwana wa Mungu na Malaika wa Mbinguni wakiwa nao kama wana wa Mungu. Waliingiza wazo la kwamba wana wa Mungu walikuwa ni Malaika na ni viumbe walio tofauti mbali na Kristo ambaye ndiye alikuwa mwana wa Mungu na mbaye alikuwa hajaumbwa. Mtazamo wa imani hii ya Wabinitariani umechukuliwa kutoka kwenye ibada za mungu Attis na uliingizwa kwenye Ukristo na ukaendelezwa kwenye imani ya Wabinitariani kiasi kwamba ndipo Kristo aliinuliwa juu zaidi ya Malaika kuwekwa kwenye sehemu sawa na Mungu akitofautishwa na Malaika na kisha ilitanguliwa na madai y kwamba Kristo aliwaumba Malaika jambo lililosababishwa na usomaji kimakosa wa nyaraka za Mtume Paulo kwenye Agano Jipya.

Mafundisho haya ya kizushi yaliendelezwa hadi kwenye Mtaguso Mkuu wa Nicaea na yalidumu kwa kipindi cha miaka miwili na hatimaye yakatupwa nje pamoja na wafuasi wa Athanasias hadi yaliporudishwa tena na kushamirishwa mwaka 381 BK. Hatimaye imani ya Utatu ilishika kasi na kile kilichojulikana kama kanuni au maazimio ya Nicaea viliundwa na kufanyizwa kutoka kwenye Baraza la Mtaguso Mkuu wa Constantinople mwaka 381 na kupewa meno zaidi kutumika tangu mtaguso wa Chalcedon mwaka 451. Hebu na tuwe wazi hapa kwa kitu kimoja. Mafundisho haya ya uzushi hayakuwepo kabisa na wala hayakuwa ni sehemu ya fundisho la Makanisa ya Mungu hadi kipindi Herbert Armstrong alipoingiza imani na mafundisho ya Uditheism kwenye kile kilichojulikana hapo mwanzo Radio COG na WCG kwenye karne ya ishirini. Makanisa yaliyochipuka baadae baada ya kifo chake yaliendeleza Ubinitariani baadae wakijaribu kujionyesha kuwa wanayafuata kikamilifu mafundisho ya Armstrong na kuendeleza mvimbo wa msingi wa Utrinitariani na kuufanya uendelee.

Historia ya jinsi Mafundisho haya yalivyoendelezwa tangu mwaka 170 BK imefafanulia kwenye jarida la Makosa ya Tafsiri ya Wabinitariani na Watrinitariani ya Teolojia ya Mwanzo ya Uungu (Na. 127B) [Binitarian and Trinitarian Misrepresentation of the Early Theology of the Godhead (No. 127b)].

Hila na kughushi kwenye Kumbukumbu la Torati 32:8 kilikofanywa kwenye tafsiri ya MT kulipaswa kuelezewe kwa wazi mara tu baada ya kugundulika kwake na wanazuoni waliogundua ukwepeshaji maana kwenye tafsiri hizi za MT na LXX na kisha kulikuta andiko hili kwenye Vitabu vya Musa au Torati huko Yudea kwenye kipindi kama Kristo aliyeonyeshwa kwenye LXX alikuwa sahihi na halisi na walipaswa kushughulika nayo.

Andiko hilo linaonyesha kwamba wana wa Mungu wa elohim wa Malaika wa Mbinguni ameweka mataifa na Yahova huyo ameichagua Israeli iwe urithi wake. Taifa la Yuda kipindi cha Kristo lilielewa vema kuwa Yahova wa Israeli alikuwa ni Mwana wa Mungu, nah ii ndoyo sababu iliyofakasirisha na kumuua Kristo alipotangaza kuwa yeye mwenyewe ndiye huyo Mwana wa Mungu. Uhusiano huu ulieleweka kipindi cha Kristo na cheo cha usaidizi cha elohim wa Israeli kilichotangazwa kwenye Zaburi 45:6-7 akiwa kama ni aliyetiwa mafuta na Elohim wake au Mungu wake kwa mafuta ya furaha ama ya shangwe na kuwa juu kuliko washiriki wenzi wake wote. Tunajua kwamba huyu alikuwa ni Kristo kutokana na alivyoandikwa kwenye Waebrania 1:8-9 na aya nyingine nyingi kwenye Maandiko Matakatifu. Aya inayofuatia inaonysha jinsi Watrinitariani walivyojisikia vibaya kutokana na andiko hili na jinsi walivyojaribu kuiendeleza aya hii na kuifanya ionekane kuwa inamtaja Baba, jambo ambalo haliwezekani na linaukangavya muundo mzima wote wa Israeli wa Kiroho ambao ni mwili wa Kristo. Ni sahihi sana kuamini kuwa Elyon ni Baba na ni Mungu Mwenyezi aliyeyatenga mataifa. Kuna Mungu MMOJA tu na Mwenyezi Aliye Juu ya Yote. Vinginevyo, kwa lugha na kimaantiki basi, asingeweza kuwa ndiye Mungu Mkuu na Mwenyezi na jina Elyon lisingekuwa na maana yoyote (kama inavyosema Yohana 17:3).

Wakati Mwenyezi Mungu ¹ alipowapa mataifa urithi wao, alipoigawa kwa wanadamu, ²aliweka mipaka ya milki za watu, kulingana na idadi ya washikiri wa baraza la mbinguni. ³

¹tn neno la Kiebrania עֶליוֹן (’elyon) ni kifupisho cha jina kamili la Mungu wa Mbinguni, yaani El Elyon, ambalo maranyingi limetafsiriwa kama “Mungu Mwenyezi” (na ndivyo lilivyo kwenye tafsiri za NCV, CEV) au kitu kilicho sawa nalo. Jina hili kamilifu (au cheo) huonekana kwenye Mwanzo 14 peke yake, kwa mambo mawili yaliyosambamba Zaburi 73:11; 107:11; nk. Hapa iko wazi sana kwamba Elyon ndiye atakayefanya hivi pamoja na mataifa kwa ujumla wakati kwenye aya ya 9, kwa mwonekano kinyume, neno Yahwe linahusiana kwa wazi kabisa na Israeli. Tazama kitabu cha T. Fretheim, NIDOTTE 1:400-401. Cheo hiki kinaashiria Mungu kama mtawala mwenye mamlaka wa hii dunia, ambaye amewekwa juu ya kiti cha enzi juu ya tawala zake zote.

²tn Heb “wana wa mwanadamu” (na kwenye tafsiri ya NASB); au “wana wa Adamu” (kama kwenye KJV).

³tc Heb “wana wa Israeli.” Wazo hapa huenda, ni kwamba, Israeli alikuwa ni mlengwa wa makusudio ya Yahweh na kwa mataifa mengine yote yalifanyika na kugawanywa kwa mujibu wa jinsi walivyohusiana na Israeli. Tazama makala ya S. R. Driver, Kumbukumbu la Torati (ICC), 355-56. Kwa tafsiri ya MT neno יִשְׂרָאֵל בְּנֵי (bÿney yisra’el, “wana wa Israeli”) Kwenye gombo la Qumran kumeandikwa “wana wa Mungu,” wakati kwenye LXX inasomeka ἀγγέλων θεοῦ (angelwn theou, “malaika wa Munu”), ikiandikwa na kumaanisha בְּנֵי אֵל (bÿney ’el) or בְּנֵי אֵלִים (beney ’elim). “Wana wa Mungu” na bilashaka kwa usomaji asilia; wa MT na LXX kila moja ina tafsiri yake tofauti. MT inadhani kwamba usemi wa “wana wa Mungu” uliotumika kuwataja Israeli (kama Hos. 1:10), wakati kwenye LXX inadhani kwamba neno hili linamaanisha kulitaja jeshi la malaika wa mbinguni (Zaburi 29:1; 89:6; sawasawa na ilivyoandikwa kwenyc Zaburi 82). Neno hili linatathmini pia ki Ugaritic, ambapo panataja kutaniko la mbinguni la Mungu El. Kwa mujibu wa mtazamo wa baadae, ambao umeashiriwa kwenye tafsiri hii, Bwana alipeleka ujumbe ili hukumu mataifa kwa jeshi la malaika (sawa na Danieli 10:13-21), huku akijichagulia yeye mwenyewe Israeli, ambao kwamba aliwatawala yeye mwenyewe moja kwa moja. Kwa kujilinda na mtazamo huu uliopo hapa, soma makala ya M. S. Heiser, “Kumbukumbu la Torati 32:8 na Wana wa Mungu,” BSac 158 (2001): 52-74.

Kumbuka, mtazamo wa huyu Yahova kuwa ni Elyon hapa sio sahihi na maelezo ya Kristo mwenyewe yanaonyesha kwamba kwenye Yohana 10:34-36. Andiko lililo kwenye Zekaria 2:8-9 na pia 12:8 yanaonyesha kuwa walikuwa Yahova wawili waliohusishwa. Mmoja wao ametumwa na mwingine a,baye ni Yahova wa Majeshi ambaye hawezi kuwa ni huyu Yesu Kristo. Ni mtendakazi pamoja na Yahova ndiye aliyetumwa ili kuwaokoa Israeli na Yerusalemu kama tunavyojua kutokana na Maandiko yote ya Agano Jipya.

Vipengele hivi na wasaa wake wakati wote vilieleweka na Makanisa ya Mungu hadi kipindi ambacho Armstrong aliingiza imani ya Kiditheist kwa mbinu za kuwafundisha watu wafundisho ya kizushi. Na ndipo sote tumekumbwa na wazimu wa mijadala na mabishano na watu waliofundishwa kwenye huduma yake hii.

Kioja hiki cha mafundisho asili yake yalianzishwa na waabudu mungu Attis na ambayo hatimaye yaliingizwa na kuaminiwa na wahubiori wa zamani wa kanisa la WCG na mengi ya madundisho haya ni ya uzushi tu na yametiliwa chumvi. Mmoja ya mabishano haya yaliendelezwa zaidi na viongozi na wazee wa kanisa ambao waliyapinga kufichouficho kwenye makanisa yaliyokuwa kwenye maeneo yao. Mmoja wa walioyapigia chapuo sana na aliyejulikana sana alikuwa ni Frank Nelte, aliyefuatilia sambsamba na msitari wa Ubinitarian wa huyu mungu Attis ambaye anageuzwa na kumjulisha kama Kristo na siyo tu kwa namna tulivyoona akiwa kuwa ndiye mlengwa kwenye ile Amri ya Kwanza, bali pia ni muumbaji wa Jeshi la Malaika wa Mbinguni ambao kwenye fikra za Armstrong kwamba baba hakutajwa kwenye Agano la Kale, jambo ambalo ni uzushi wa wazi sana.

Alipokuwa akijibu makala kadhaa za UCG kuhusu Shetani, Frank Nelte aliendeleza mabishano haya ya kipuuzi kwa kumtaja Kristo kuwa ni Nyota ya Asubuhi na kwa kuwa Shetani alitajwa kuwa ni Lusifeli na mwana wa Asubuhi na kwa hiyo yeye ndiye alikuwa ndiye aliyemuumba Shetani.

Kwa vyovyote vile ni kwamba yeye alikuwa ni mwana wa Mungu na hakuyakataa maneno aliyosema Shetani alipokuwa akimjaribu nyikani na wala Kristo hakudai kuwa alimuumba Shetani, jambo ambalo kwamba kama angekuwa amemuumba Shetani angesema kuwa “Mimi ni Mungu wako,” ambalo tunajua kutoka kwenye Zaburi 45 sio yeye na pia tunajua kupitia Zaburi 110 kwamba Mungu Mmoja Wapekee na wa Kweli ndiye aliyemfanya aketi mkono wake wa kuume hadi atakapowafanya maadui zake wawe chini ya miguu yake. Bali Kristo alimwambia Shetani kwamba inatupasa kumwabudu Bwana Mungu wako na yeye ndiye utakayemtumikia peke yake. Uditheism wa Armstrong umepelekea kuwepo kwa makosa na uzushi mwingi wa kiteolojia kwa wafuasi wake ambao hawakuwahi kamwe kuwa waumini wa Makanisa yoyote ya Mungu. [Soma makala za Frank Nelte: "Jibu kwa Maelezo ya UCG kuhusu Jina Lusifeli. (A Response to the UCG Statement on the Name Lucifer.")]

Katika juhudi zake za kuutetea msimamo wa Armstrong juu ya Uditheism, Frank Nelte anajaribu kumtenganisha Kristo kutoka kwenye kundi la wana wa Mungu, kama walivyofanywa Wabinitarian waabudu mungu Attis huko Roma tangu mwaka 170 hadi 325 ili tuutetea au kuuficha upotofu na uwongo wao.

Hitimisho lake ni mwamba kwakuwa Shetani ameonyeshwa kama "mwana wa asubuhi" au "mwana wa mapambazuko" kwenye Isaya 14:12, na Kristo anatajwa kama "Nyota ya Asubuhi" kwenye Ufunuo 22:16, kwa hiyo, Jesu Kristo alimuumba Shetani kwa kuwa anatajwa huyu Shetani kuwa ni "nyota ya asubuhi." Ukweli ni kwamba kulikuwa na nyota wengi wa Asubuhi tangu kuwekwa kwa misingi ya hii Dunia wakati Eloah alipokuwa anaiumba na waliopotea kwenye uasi au wasioendana na matakwa yake (sawa na ilivyo kwenye Ayubu 38:4-7). Hakuna madai yoyote kwenye Biblia yanayosema kwamba Kristo aliwaumba wana wa Mungu. Anataja kuwa yeye ni mwana wa Mungu na wala sio baba na hakuna mwingine, na hakuna hata Mwanazuoni au Msomi yeyote yule wa Biblia wa Kitrinitarian anayeweza kufanya madai kama hayo, ingawa kuna Watrinitarian wengi walio kenye “dini za kibiashara” huko Marekani wanaoweza kusema kitu kinachoashiria hivyo.

Kimsingi Frank anasema kuwa jina hili "Lusifeli" ni neno lililobuniwa linalotokana na tafsiri ya Kilatini ya Vulgate na mwaandishi wa UCG hayajui maana yake kwa nini inatumika katika kumtaja Shetani. Ndipo Frank anajaribu kutunga maana inayoashiria huenda ndiyo maana yake asilia ya neno hili "Lusifeli" kwa Kiebrania na jinsi jina hili linavyoendana kutoka kwenye Kiebrania hadi kumuita Shetani kwenye Isaya 14 na Ezekieli 28. Ndipo anafananisha jina hili “Lusifeli” na neno la Kiyunani "Phosphoros" lilipo kwenye 2Petro 1:19 kama linavyomweleza Kristo. Anasema:

"MATUMIZI HAYA YA JINA “LUSIFELI” KUWA YAMETUMIKA KUMUITA YESU KRISTO KWENYE 2PETRO 1:19 KUMEACHWA KABISA KWENYE MTAZAMO NA MAELEZO YA KANISA LA UCG!"

“Maelezo ya UCG kuwa neno la Kiyunani “phosphoros” na lile la Kilatini “lucifer” yote mawili yanamaana moja tu ya sayari ya Venus kimsingi ni kweli, bali yametumika vibaya! Nia ya kuyajumuisha maneno hayo kuhusu Venus ni kupata uhakikisho wa kutumia neno hilihili moja katika kumtaja “lusifeli” na Shetani, bali pasipo kulitaja moja kwa moja. Ni suala tu la kujaribu kulihalalisha jina “lusifeli” kuwa ni Shetani kwa kupitia mlango wa nyuma!”

Kisha kwenye hitiminho lake Frank Nelte kwa kweli anaonekana kutofautiana na mtazamo wa Uditheism wa Armstrong. Anasema:

“Hata hivyo, IKIWA uitaji “mwana wa asubuhi” ni mwonekano sahihi wa naama iliyokusudiwa. NDIPOSA uitajiwa wa “MWANA wa asubuhi” basi unatueleza sisi kwamba “heylel” ALIZALIWA au ALIUMBWA na mtu mwingine ambaye hapa anatajwa kama “Asubuhi”. Ni Yesu Kristo ndiye anayetajwa kwenye 2:28 kama “Nyota ya Asubuhi” na kwenye Ufunuo 22:16 anatajwa kuwa ni “Nyota Ing’aayo ya Asubuhi”. Kwa hiyo uitaji kuwa “MWANA wa Asubuhi” kwenye Isaya 14:12 kuna maana tu ya kwamba Shetani ALIUMBWA NA YESU KRISTO. Wakati Mungu mwenyewe amesema kwenye Isaya 14:12, hivi karibuni Mungu alikuwa hafikirii juu ya sayari hii ya Venus!”

Totauti yake ya kimawazo na maelezo haya ya Armstrong ni ujanja tu kwa kweli na hayana maana. Tunajua sote kwamba Shetani alikuwa ni miongoni mwa wana wa Mungu waliokuja mbele za Kiti cha Enzi cha Mungu na wametajwa hivyo kwenye Ayubu 1:6, 2:1, 38:4-7. Shetani alikuwa ni kerubi lililofunikwa nay eye mwenyewe alikuwa ni Nyota ya Asubuhi na ni Nyota ya Alfajiri ya sayari na anaendelea bado kuwa ni Nyota ya Asubuhi ya sayari hii, lakini watu hawa hawaonekani kama wanalielewa hili. Pia ametajwa kuwa ni “mungu wa dunia hii” (limetumika neno theoi kwa elohim; 2Wakorintho 4:4) na hili halipingwi na yeyote miongoni mwa watumishi kwenye Makanisa ya Mungu.

Ukweli ni kwamba wanapinga kwa kutumia mambo ya kubuni au uzushi na wote wawili, yaani Wabinitarian na Waditheist wanapinga kwa kutumia mafundisho ya kuzua. Moja ni kwamba kulikuwa na Miungu wawili tangu mwanzo na yule mmoja aliyefanyika kuwa Baba alikubali kumruhusu mwingine aje hapa chini na afanyike kuwa mwanawe. Wanapinga kimakosa kusema kwamba hakutajwa hivyo kwenye Agano la Kale. Wabinitarian wanadai kwamba mmoja alitokana na mwingine kama kumbe kilichotokana na utu wa sili ya kimbinguni na kufanyika kuwa ni mwana wa wake kwa njia ya dhana fikirika ya mawazoni. Kwa mafundisho haya ya uwongo na kizushi wote wawili wanafuata mafundisho ya namna moja tu ya kumuabudu mungu Attis na ni mafunndisho ya kizushi ya kipagani.

Wasikudanganye kabisa. Na ndiyomaana wamekufa na hawapo kabisa miongoni mwa walio kwenye Mwili wa Kristo wanaokwenda kufufuliwa kwenye Ufufuo wa Kwanza.

Ukweli wa mambo ni kwamba Lusifeli alikuwa ni Mbeba Nuru kipindi kabla hajawa Shetani. Tazama na kulisoma jarida la Lusifeli: Mbeba Nuru na nyota ya Asubuhi (Na. 223) [Lucifer: Light Bearer and Morning Star (No. 223).]

Kumbuka:

Nyongeza iliyoambatanishwa hapo chini ni makala inayotokana na machapisho ya Kanisa la Worldwide Church of God yakisema yafuatayo:

1) Je, Yuko Wapi Mungu Baba kwenye Agano la Kale? [Gazeti la Good News, (Habari Njema), la Julai 1974]

2) Je, Yesu ni Mungu? [Gazeti la The Plain Truth (Ukweli Mtupu)], Toleo La XV, Namba 1, Februari 1950)

Uditheism

PO Box 369, WODEN ACT 2606, AUSTRALIA

Ubinitariani kama hatua ya kufika kwenye Utrinitariani